Ultraviyole ışınları, 100 ila 400 nanometre (nm) aralığında güneşten yayılan görünmez radyasyondur. Bir nanometre, metrenin milyarda biridir. Görünür ışıktan daha kısa dalga uzunluğuna sahiptir ve daha fazla güç içerir. Dalga uzunluğuna bağlı olarak ozon katmanından geçebilir ve farklı sıhhat tesirlerine sahiptir. Dalga uzunluğu ne kadar kısaysa o kadar ziyanlıdır, lakin cilde de o kadar az nüfuz eder.
UVA, UVB ve UVC olmak üzere üç tıp ultraviyole ışını vardır. UVA ışınları 320 ila 400 nm dalga uzunluğuna sahiptir. Güçleri UVB’den daha düşüktür ancakcilde nüfuz ederler ve anında bronzlaşmadan, cildin erken yaşlanmasından sorumludurlar ve birtakım cilt kanserlerinin ortaya çıkmasında rol oynayabilirler. UVA ışınları ozon katmanı tarafından kolaylıkla emilmez, yaklaşık yüzde 95’i ozon katmanından geçmeyi başarır.
UVB ışınları 280 ila 320 nm dalga uzunluğuna sahiptir. Yalnızca cildin esirgeyici katmanına nüfuz ederler. Uzun periyodik bronzlaşma ve güneş yanığından ve birçok cilt kanserinden sorumludurlar. UVB’nin büyük bir kısmı ozon katmanı tarafından emilir, yalnızca yüzde 5’i yeryüzüne ulaşır.
UVC, 100 ila 280 nm dalga uzunluğuna sahiptir ve en fazla güce sahip UV ışınlarıdır. Çok düşük dozlarda bile çok tehlikelidirler. Öte yandan ozon katmanını geçmezler ve asla yeryüzüne ulaşmazlar. Bakterileri öldürmek için yapay olarak oluşturulabilirler.
Ultraviyole ışınlarının yoğunluğunu etkileyen faktörler
Dünya yüzeyine ulaşan UV ışınlarının düzeyi ve yoğunluğu birçok faktöre bağlı olarak değişir.
Gün içindeki saat kıymetlidir. Güneşten gelen UV ışınları öğlen saatlerinde tepeye ulaşır. Güneşin eğim açısı mevsimlere nazaran değişir ve bu da yere ulaşan ışınların yoğunluğunu tesirler. Işınlar ilkbahar ve yaz aylarında azamî yoğunluğa sahiptir, lakin bilhassa geniş bir kar yüzeyinin UV ışınlarını yansıtabildiği durumlarda kışın da ağır olabilirler.
Ozon katmanının kalınlığındaki azalma UV ışınlarının yoğunluğunu arttırır. Bu tesir ilkbaharda daha besbellidir ve sera gazı emisyonlarıyla temaslıdır. Bulut örtüsü de yere ulaşan UV ışınlarının ölçüsünü büyük ölçüde etkileyebilir. Koyu renkli, yağmur yüklü bulutlar radyasyonun yüzde 80’ini emebilir. Lakin UV, yüksek irtifada hafif bulutlar tarafından daha az emilir. Dağınık bulutlar, yansıma olayı nedeniyle yerdeki UV ölçüsünü artırabilir. UV yoğunluğu ayrıyeten hava şartlarını etkileyen atmosfer basıncına da bağlıdır. Basınç yüksekse ozon katmanı daha ince, basınç düşükse ozon katmanı daha kalın olur.
Yeni yağmış ve bozulmamış kar UV ışınlarının yüzde 85’ine kadarını yansıtabilirken kum, beton ve su üzere öteki yüzeylerin daha az yansıtma potansiyeli vardır.
UV ışınları deniz düzeyinden yükseldikçe artar, zira atmosfer daha incedir ve daha az UV emer. Bbir dağın zirvesinde ölçülen UV bedeli, kentte ölçülen UV kıymetinden daha yüksek olacaktır. 2 bin metre yükseklikte UV pahası deniz düzeyinde ölçülenden yüzde 30 daha yüksektir.
Güneşten korunma hakkında hakikat bilinen 10 yanlış
UV ışınları cilt yaşlanmasını hızlandırır ve cilt kanseri riskini artırır. Bu artık yaygın olarak kabul edilen bir bilgi. Lakin güneşten korunma konusunda inanılan birtakım bilgiler epey aldatıcıdır. Ne kadar güneş kremi uygulanmalı? Kimyasal krem tercih etmek daha mı yeterli? İşte güneşten korunma hakkında yanlış bilinenler.
Efsane 1: Birtakım güneş kremleri tüm gün müdafaa sağlar
Her cildin UV ışınlarına karşı kendi esirgeyici pahası vardır. Cilt ne kadar hassas olursa, güneşten korunma müddeti o kadar sonlu olur. Güneş kremleri, bu doğal müdafaayı ambalajın üzerinde belirtilen indeks ile çoğaltır. Örneğin, çok açık derili bir kişinin yaklaşık 10 dakikalık doğal bir muhafazası vardır. SPF 30 bir güneş kremi kullanırsa, güneşte yaklaşık 300 dakika kalabilir. Lakin pratikte hiç kimse güneşte o kadar fazla kalamaz. Bununla birlikte birçok insan cilt tiplerinin hassasiyetini hafife alır fakat cilt tipine nazaran korunma epey kıymetlidir. Bunlar haricinde terleme de muhafaza müddetini azaltır.
Efsane 2: Kremi yine uygulamak müdafaayı uzatır
Birçok güneş tutkunu, kremi ikinci defa uygulayarak müdafaanın tekrar başladığına inanır. Bu yanlıştır. Cilt tipi ne olursa olsun, belirtilen muhafaza günde yalnızca bir kere geçerlidir. Fakat, uygun bir müdafaa sağlamak için kremi tertipli olarak uygulamak gerekir.
Efsane 3: Hiçbir güneş kremi hakikaten su geçirmez değildir
Kusursuz bir krem şahane olurdu lakin pratikte durum bu türlü değil. Kelamda su geçirmez kremler su altına girdikten sonra belirtilen indeksin en az yüzde 50’si kadar muhafaza sağlar. Bu nedenle müdafaayı sürdürmek için banyodan sonra ve denize yahut havuza girdikten sonra nizamlı olarak uygulanmalıdırlar.
Efsane 4: Krem katmanı ne kadar kalınsa o kadar uygundur
Bu kısmen doğrudur, zira birçok insan gereğince güneş kremi kullanmaz. Lakin, nu bahiste cimrilik yapmamak gerekir. Güneş gözetici katmanı çok inceyse, muhafazayı değerli ölçüde azaltabilirsiniz. Tercihen 15 dakika ortayla iki ardışık güneş gözetici uygulaması yapılması önerilir. Böylelikle bedenin birinci uygulamada (yeterince) krem almayan bölgelerini korumuş olursunuz.
Efsane 5: Güneş kremleri cildi çabucak korumaz
Yanlış. Fakat güneşe çıkmadan ve terlemeden evvel güneş koruyucunun cildinizde kurumasına müsaade verilmelidir. Krem cilde daha âlâ yapıştığında daha güçlü ve daha tesirlidir. Ülkü olanı, güneşe çıkmadan yaklaşık 30 dakika evvel uygulamaktır.
Efsane 6: Güneş, tehlikeli benleri tetiklemez
Kimi benler genetiktir ve kimileri ömür boyunca gelişir ve güneşlenme oluşumlarını takviyeler. Benler olağanda zararsızdır, fakat kimi durumlarda cilt kanserine neden olabilirler. Her beş melanom hadisesinden biri mevcut bir benden gelişir. Bedeninizde 100’den fazla pigment lekesi varsa risk grubundasınız demektir. Bu nedenle kendinizi bilhassa güneşten muhafazalı ve cildinizi nizamlı olarak denetim ettirmelisiniz.
Efsane 7: Tıpkı güneşten korunma kuralları idman yapanlar için de geçerlidir
İdman yaparken terlersiniz. Ter damlalarıyla yahut suyla temas etmek güneşten korunmayı kıymetli ölçüde azaltır. Kremin tekrarlanması ve sık uygulanmasının yanı sıra yüksek indeksli bir krem kullanmak gerekir. Bütün gün güneşteyseniz, uzun pantolon, uzun kollu giysi giymeli ve şapka da takmalsınız. UV ışınları dağlarda daha ağırdır. Her 1000 metre yükseklikte yaklaşık yüzde 10 oranında artar. Su sporları da riskleri artırır zira su UV ışınlarını yansıtarak tesirlerini çoğaltır. Suda uzun müddet kalınması durumunda UV önleyici giysi giyilmesi tavsiye edilir. Ayrıyeten, antrenman yapmak için en uygun vakit sabah saatleri için 10:00’a kadardır.
Efsane 8: Böcek koruyucular güneş kreminden evvel sürülmelidir
En güzeli güneş kremini sürmek, yaklaşık otuz dakika nüfuz etmesine müsaade vermek, akabinde böcek esirgeyici spreyleri kullanmaktır. Zira güneş kremi cilde düzgün nüfuz eder, lakin suda çözünür sinek ve böcek kovucular yalnızca cildin yüzeyine yerleşir. Bu nedenle, bir sivrisinek kovucu çoklukla bir güneş kreminden biraz daha kısa mühlet tesir eder ve uygulamasının daha süratli yenilenmesi gerekir.
Efsane 9: Güçlü güneş ışığı uçukları tetiklemez
Birçok vakit dudakları muhafazayı unuturuz. Lakin bedenin başka kısımlarından farklı olarak dudaklar bilhassa UV ışınlarına karşı hassastır. UV ışınları yalnızca uçukları tetiklemekle kalmaz, tıpkı vakitte dudak etrafındaki cildin yaşlanmasını da hızlandırır. Dudaklar hacim kaybederler ve ağız köşelerinde ince çizgiler oluşabilir. Ayrıyeten, dudaklar da cilt kanseri geliştirebilir.
Efsane 10: Fizikî muhafazalı kremler kimyasallardan daha yeterlidir
Kimyasal ve fizikî muhafazalı kremler cildi UV ışınlarından korur. Kimyasal filtreler UV ışınlarını emer ve ısıya dönüştürür. Fizikî filtreler onları yansıtır. Kimyasal filtreler, fizikî filtrelerle elde edilemeyen çok yüksek derecede müdafaa sağlama avantajına sahiptir. Kimyasal filtreli güneş kremleri cilde daha güzel nüfuz eder. Fizikî filtreler çok daha etraf dostudur. Cilt tarafından daha yeterli tolere edilir, bilhassa bebekler ve küçük çocuklar için tavsiye edilir. Öte yandan, cilde yayılmaları daha zordur. Kimyasal yahut fizikî krem seçimi bu nedenle tercihlerinize bağlıdır. Birçok üretici iki filtreyi birleştirir.
