Öğrenilmiş çaresizlik, kişinin karşılaştığı olumsuz durumlara karşı uğraş harcamaması, isteksizlik yaşaması ve motivasyon kaybı ile pasifleşmesi manasına geliyor. “Ne yapsam olmuyor” üzere kanılara sebebiyet veren öğrenilmiş çaresizliğin birçok farklı tarifinin olduğunu söyleyen Anadolu Sıhhat Merkezi’nden Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, “Öğrenilmiş çaresizlik, bulunduğu durumdan kurtulmak için elinden gelen her şeyi yapması lakin muvaffakiyet elde edememesiyle birlikte mevcut durumu kabullenip çabayı bırakması olarak da tanımlanabilir. Bu davranış durumunda denetim kaybının yaşanması kişinin motivasyonunu, duygusal durumunu ve bilişsel performansını etkileyebiliyor” açıklamasında bulundu.
Öğrenilmiş çaresizlik yüzünden geçmişteki üzücü ve olumsuz tecrübelerin bugün verilen kararları belirlediğini söyleyen Anadolu Sıhhat Merkezi’nden Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, “Örneğin küçük yaşlarda basketbolda başarılı olmayı hedefledik lakin kâfi motor marifetlerimiz tamamlanmadığı için top zıplatmakla ilgili kâfi performansı gösteremedik ve başarılı olamadık. Birkaç deneme sonrası bu husus hakkında yetersizlik hissini daha da deneyimleyerek güçlendirdik. İleride kâfi marifetlerimiz olduğunda bile denemeden ‘nasıl olsa yapamam, denememe gerek bile yok’ kanısı bu duruma temel bir örnek olabilir” dedi.
Durumlar üzerindeki denetim kaybı karamsar niyetlere neden olabilir
Kişinin bir durumu değiştiremediği vakit, yani olay üzerindeki denetimini kaybettiğinde değişime karşı karamsar niyetlere kapılabildiğini vurgulayan Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, “Bu kontrolsüzlük tekraren yaşandığında kişi düzelmeye ve değişime olan inancını vakitle daha da yitirmeye başlayabiliyor. Kişi motivasyonunu kaybedip çaresizliği deneyimleyebiliyor. Bu durum kişinin kendisini yetersiz hissetmesine neden olurken pasif kalma sürecine girmesine de neden olabiliyor” halinde konuştu.
Yaşam şartları öğrenilmiş çaresizliğin şiddetini etkiliyor
Öğrenilmiş çaresizlik sonucunda denetim kaybı yaşanmasının kişinin motivasyonunu, duygusal durumunu ve bilişsel performansını etkilediğini belirten Ezgi Dokuzlu, “Kontrol kaybı, 3 farklı biçimde karşımıza çıkıyor. Motivasyonel seviyede denetim kaybı oluşabiliyor ve yaşanan olumsuz deneyimlerin sonucu olarak durumu değiştirme ve denetim etme isteği kaybolabiliyor. Bu durumdaki şahıslarda, etrafta olup bitenlere karşı reaksiyon vermede genel bir istek kaybı ve motivasyon kaybı olabiliyor. Öteki denetim kaybı ise duygusal seviyede denetim kaybı. Çaresizliği öğrenmiş̧ kişi, içinde bulunduğu sıkıntı duruma karşı tahlilsiz kaldığında, bu mevcut durumdan kendi imkanlarıyla kurtulamayacağına inandığında karamsar kanıların de tesiriyle denetim kaybı da derinleşebilir. Şahısta dış dünyaya karşı inanç eksikliği, anksiyete ve gerilim şiddetinde artış, ümitsizlik, karamsarlık, depresyon üzere sonuçlar meydana gelebilir” diye konuştu.
Sonuncusu ise bilişsel seviyede denetim kaybı… Bunun, kişinin bilişsel becerilerindeki kontrolsüzlüğünün, karşılaştığı olumsuz durumlar sonucunda meydana gelebildiğini hatırlatan Dokuzlu, “Kişi bunun sonucu olarak davranışları ve davranışlarının sonuçları ortasındaki bağlantıyı hakikat yorumlayamaz ve süreci bütünlük içinde kavramakta zorluk yaşayabilir. Alışılmış ki ömür şartları ve olaylara bakış açısı öğrenilmiş çaresizlik şiddetini ve cinsini de etkileyebiliyor. Olaylara daha olumlu bakan bireyler sıkıntıların üstesinden rahatlıkla gelebilirken, olaylara daha olumsuz taraflarından bakan şahıslar problemlerin üstesinden gelmekte zorlanabiliyor” dedi.
Kendini tanımak önemli
Öğrenilmiş çaresizliğin doğuştan gelen bir his olmadığını, tecrübelerle şekillendiğini hatırlatan Psikolog Ezgi Dokuzlu, “Zaman kavramı şahısların sorun çözme ve öz denetim maharetlerini geliştirdiği için kişinin sıkıntı durumlar karşısındaki uğraş gücünü oluşturabilir. Münasebetiyle bireylerin öz farkındalıkta kendini tanıması, his ve fikirlerini bilmesi ve olumsuz his ve fikirlerin kaynaklarını inceleyerek tahlil yollarına odaklanması öğrenilmiş çaresizliğe karşı koruyabilir” halinde konuştu.
Öğrenilmiş çaresizlikle baş etmek için teklifler:
- İyimser bakış açısını benimseyin.
Olayların olumlu istikametlerine odaklanmaya çalışın. Karamsar niyete sahip olmak çaresizlik hissini arttıracaktır.
- Kontrolün sizde olduğunu hatırlayın.
Kontrolün kendisinde olmadığını düşünen şahıslar gayretlerine karşın başarısız olacaklarına inanırlar ve gayret harcamayı bırakırlar.
- Gerçekçi maksatlar koyun.
Hedefiniz ulaşılabilir ve gerçekçi olmalı. Aksi halde, başarısızlık mümkünlüğü nedeniyle öğrenilmiş çaresizlik döngüsüne kapılırsınız. Aslında yapabileceğiniz şeyler hakkında bile karamsarlığa kapılabilirsiniz.
- Başarısızlıklarınızdan öğrenin.
“Yine başarısız oldum” demek yerine, “Bir daha bunu yaşadığımda ne yapabilirim?“
gibi bir sorgulama, beyninizin sorun çözme alanlarına erişmenize yardımcı olur.
- Kendinizi takdir edin.
Küçük muvaffakiyetler için bile kendinizi övün, kendi gayretinizi ne olursa olsun değersizleştirmeyin.
- Kendinizi güzel tanıyın.
Başarı ve başarısızlıklarınızı gözden geçirin. Başarılı olma yolunda önünüzdeki mahzurları aşmak için neler yapabileceğinizi düşünün.
Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı
