4 Temmuz Amerikan Bağımsızlık Günü
600 kölesi olan adamın yazdığı “Özgürlük Bildirgesi”
ABD: Daha yolun başında palavra
ABD’nin işi gücü palavra dolan
Vakanüvis
Amerika’nın keşfinden sonra İngiltere’nin kolonisi olan kıtanın kuzeyinde, kendilerini “artık Amerikalı” sayan topluluklar Birleşik Krallık’tan ayrılma eğilimine girmişti.
Amerikan tarihinde “Kurucu Babalar” olarak anılan 7 isim, 13 Koloniyi birleştirmiş, Büyük Britanya’dan bağımsız olma hareketini başlatmış, İngiltere ile savaşa öncülük etmiş, yeni “Amerika Birleşik Devletleri” için bir hükümet çerçevesi oluşturmuşlardı.
Bu isimler; John Adams, Benjamin Franklin, Alexander Hamilton, John Jay, James Madison, George Washington ve Thomas Jefferson’dı. Washington, Adams, Jefferson ve Madiso ABD’nin birinci devirlerdeki liderleri da olmuşlardı.
Bildirgeyi “Kurucu Babalar”dan Jefferson kaleme almıştı
Çatışmalar, savaşlar derken, 1776 yılına gelinmiş ve koloniler “Birleşik Devletler” haline gelmek üzere harekete geçmişti. Kolonileri Büyük Britanya’dan ayırma niyetini ortaya koyan evrak, 4 Temmuz 1776’da kamuoyuna açıklanmıştı.
Literatürde “Özgürlük Bildirgesi” de denilen “Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi”nde yer alan pek çok tumturaklı tabirden evvel önsözünde, “Tüm insanların eşit yaratıldığı, Yaratıcı tarafından onlara devredilemez belli haklar bahşedildiği, bunların ortasında ömür, özgürlük ve memnunluk arayışının olduğu gerçeğinin apaçık olduğunu düşünüyoruz.” cümleleri de vardı.
İşte o ünlü “Bağımsızlık Bildirgesi”ni, birtakım arkadaşlarından takviye fikir ve cümleleri alıp, asıl muhtevasını kaleme alan ve son halini veren isim ise sonrasında ABD’nin üçüncü Devlet Başkanlığı vazifesini de yürütecek olan Thomas Jefferson’dı. Jefferson bildirgede, tabir-i caizse “retoriğin tabanını bulmuş”, birbirinden parlak cümleleri peş peşe sıralamıştı.
Sonraları “Amerikan Değerleri” olarak anılacak birçok kavram, yaklaşım bu bildirgeden ilham almıştı. Bağımsızlık Bildirgesi’ndeki en güçlü vurgular ise eşitlik ve özgürlük üzerineydi.
600 kölesi olan “özgürlük havarisi”
Bildiriyi yazan Thomas Jefferson’un tahminen de anında ciddiye alınmamasını gerektirecek nokta ise bu kişinin, büyük bir üretici kimliğiyle 600 civarında siyahî köleye sahip olmasıydı.
Onun bu husustaki tutarsızlığı, kolonilerde köleliğin devamı için baskı yapan İngiltere Hükümdarı III. George’a yazdığı bir mektuptan, hükümdarı bu konuyla ilgili kınayan cümleleri son anda çıkartmasıyla da anlaşılabilirdi.
Şaka üzere ancak “Hayatın konforlarına kapılmamak için yaşama dair ne gerekiyorsa birçoklarını kendimiz üretmeliyiz” sözleri de ona aitti.
Jefferson, devrinin değerli zenginlerinden birisiydi. Çok geniş tarım toprakları vardı, ayrıyeten bir çivi fabrikasının da sahibiydi. Thomas Jefferson, dört büyük tesisten oluşan Monticello Çiftliği’nde yüzlerce köle çalıştırıyordu.
Çiftliğin merkezde olduğu çalışma sistemini anlatmak için “plantasyon” tabiri kullanılıyordu. Jefferson’un plantasyonu adeta küçük bir kasaba üzereydi.
Monticello Çitfliği’nde 600 civarındaki köleye vaziyet etmek üzere görevlendirilen “nazır”lar, bölgede zalimlikleriyle tanınıyordu. Köleler için dayak, kırbaçlama, hücre mahpusu olağan “terbiye yöntemleri”ydi. İleriki yıllarda tarihçilerin yaptığı kimi araştırmalar ile şimdi hayatta olan kölelerle gerçekleştirilen mülakatlar ortaya koymuştu ki, kimi kırbaçlamalara şahsen Thomas Jefferson da katılmıştı.
Kırbaçlama hem tarlalarda hem de çivi fabrikasında görülüyordu. Ortamda vakit zaman cinsel tacizler de yaşanıyordu.
İhtişamlı malikânenin gerisindeki acı ve gözyaşı
Thomas Jefferson’ın malikânesi, nerdeyse “dağ” denilebilecek yüksek bir zirveye kurulmuştu. Bir ziyaretçi, malikânenin ihtişamını görünce anı defterine, “Kelimenin tam manasıyla bulutların üzerinde bir yer. Şayet ismi Monticello olmasaydı, ismini Olympus koyardım” diye yazmıştı.
Jefferson burada gösterişli yemek davetleri veriyor, bu yemeklerde konuklarına “özgürlük, eşitlik, adalet” üzerine ateşli nutuklar atıyordu. Thomas Jefferson bu nutukları atarken, bütün o hummalı işleri adeta “görünmeyen eller” yapıyordu. Yemek tabakları, taze sofra kadroları, buz, içki ve çarşaflar oradan oraya çabukla gelip gidiyor, bazen sayıları 40’ı bulan konuklar, nadiren gölge üzere görünen kölelerin bu hizmetleriyle malikânede hoş vakit geçiriyorlardı.
“Akşam yemeği sırasında Jefferson şöminenin yanında bir panel açar, boş bir şarap şişesi koyar ve saniyeler sonra dolu bir şişe çıkarırdı. Konuklar, bu sihrin nasıl gerçekleştiğini anlayamazdı. Panel, bodrum katına inen dar bir dambıl garsonunu gizlemekteydi. Jefferson kompartımana boş bir şişe koyduğunda, bodrumda bekleyen bir köle hizmetçiyi indirir, boş olanı çıkarır, yeni bir şişe yerleştirir ve saniyeler içinde efendisine gönderdi. Misal biçimde, sıcak yemek tabakları, raflarla donatılmış bir döner kapıda sihirli bir biçimde belirirdi. Kullanılmış tabaklar da tıpkı düzenekte gözden kaybolurdu.”
Bazen konukların şımarık taleplerine yetişemeyen, biraz geciken köleler, konuklardan uzakta kâhya ya da nazırların kelamlı, bazen de fiziki müdahaleleriyle “tedip ediliyordu.” Malikânenin müştemilatında her vakit ortalama 100 civarında köle vazife yapmaktaydı.
Jefferson’dan arkadaşına tavsiye: “Zenciye yatırım yap”
Thomas Jefferson, tam bir tutarsızlık abidesiydi. ABD’nin birinci lideri olan arkadaşı George Washington’a yazdığı bir mektupta, plantasyonunun ziraî karlarını ve kayıplarını sayarken, kölelerden yüzde 4 kâr ettiğini belirtmişti. Jefferson, randımanı dikkate alan siyasetler izlendiği takdirde bu kârın yüzde 10’a kadar çıkabileceğini de vurgulamıştı.
Thomas Jefferson, malî zorluklar yaşadığından şikâyet eden bir öteki arkadaşına da yatırım tavsiyelerinde bulunurken, “Sende para kalmamış. Şayet ailenden kalan paran varsa o paranın her kuruşunu arazi ve zencilere yatır” demişti.
ABD’nin üçüncü lideri “tecrübeyle” konuşuyordu. Çünkü 1970’li yıllarda kölelik sisteminin ABD iktisadına yaptığı katkıyı inceleyen ekonomistler, “1860 yılında, Güneyli kölelerin kıymeti, ülke çapında imalat yahut demiryollarına yatırılan ölçünün yaklaşık üç katıydı.” sonucuna ulaşmışlardı.
Çok “merhametli” birisiydi
Bu ortada, Jefferson’un “merhametli” olduğundan kelam edilebilirdi. Siyasette yol almaya başlayınca ürkek tabirlerle kölelerle ilgili kimi düzenlemeler yapılmasını önerir olmuştu. Onun bulduğu “çözüm”, 45 yaşını geçen köleleri Afrika ve Güney Amerika’daki memleketlerine göndermekti. Sorun şuydu ki, o yıllarda pek çok köle, hele de ağır işlerde çalışanlar ortasında 40, 45 yaşını gören çok azdı.
Jefferson özetle, “İşe yaramaz hale gelince, posasını geri gönderelim” diyordu. Thomas Jefferson bu ortada, Amerika’daki insanlık dışı muamelelerden bunalarak Güney Amerika’ya kaçan ve burada Haiti Devleti’ni kuran kölelere yenilerinin katılmaması için, üstelik artık bir kısmı özgür olan siyahî ABD vatandaşlarına Haiti’ye gidiş yasağı getirmişti.
Beyaz Saray’da bile köle çalıştırdılar
Thomas Jefferson, “Prens” isimli yapıtıyla “siyasi pragmatizm”in kitabını yazan Niccolo Machiavelli’ye bile parmak ısırtacak kıvraklıkta prensipsiz birisiydi.
O kadar fütursuzdu ki, lider seçildikten sonra Beyaz Saray’da dahi köle çalıştırmıştı.
Monticello Çiftliği’nden getirilen köleler, liderin konutunda Fransız mutfağını öğrenip, buna uygun yemekler pişiriyorlardı.
Öte yandan tam 12 ABD lideri da hayatlarının bir noktasında kölelere sahipti. Bunlar George Washington, Thomas Jefferson, James Madison, James Monroe, Andrew Jackson, Martin Van Buren, William Henry Harrison, John Tyler, James K. Polk, Zachary Taylor, Andrew Jackson, Ulysses S. Grant’di.
Bunlardan 8’i, tıpkı Jefferson üzere köleleri Beyaz Saray’da hizmetlerinde kullanmışlardı. O yıllarda, Amerikan devletinin resmi pek çok evrakında, “Köle, bir insanın 5’te 3’üdür.” ifadesinin yer aldığı düşünülünce, bu durum çok da garip kaçmıyordu aslında.
– Henry Wiencek, “Thomas Jefferson’ın Karanlık Yüzü”, Smithsonian Magazin, Ekim 2012
– Lina Mann, “Başkan Thomas Jefferson’ın Köle Aileleri”, whitehousehistory.org
– Robert Robb, “Kurucu Babalar Irkçı mıydı Yoksa Dahiler mi?” azcentral.com, 15 Temmuz 2019
