Milli Muharip Uçak, Hürjet, Gökbey üzere hava araçlarının gelişim ve üretim süreçlerine takviye olacak,Türkiye’nin birinci Kuş Çarpma Test Tesisi görüntülendi.
Tesis 2 ay evvel faaliyete geçti
Kuş Çarpma Test Tesisi ile havacılığın en büyük tehditlerinden biri olarak nitelendirilen kuş çarpmasında hava araçlarının en az ziyanı görmesini sağlamak için yürütülen çalışmalarda kullanılacak altyapı Türkiye’ye kazandırıldı. Tesiste, çeşitli kütlelerde jel formda oluşturulmuş kuş kalıplarının top sistemine misal bir formülle fırlatılması sonucu hava aracı bileşeninin aldığı hasar tespit edilecek. Elde edilecek test dataları hava aracının dizaynına yansıtılacak.
Türk Havacılık ve Uzay Sanayii Yapısal Test Müdürü Ömer Faruk Türkmen, tesisin 2 ay evvel aktif hale geldiğini, son rötuşların akabinde test yapmaya hazır olduklarını söyledi.
“Datalarla birlikte tasarımı bir üst düzey taşıyabiliyorsunuz”
AA’nın haberine nazaran; Üreticilerin hava araçlarını iki şartta test etmesi gerektiğini belirten Türkmen, şöyle konuştu:
“Hava aracını kaza dayanım ve beka açısından sertifiye etmeleri gerekiyor. Bu da temel olarak jelatinin atılması, çarpma sonrasında eza yaşanmaması durumunda sertifika alınmasıyla tamamlanıyor. İkincisi ise tasarımlarımızı mükemmelleştirmek için yaptığımız çalışma. Attığımız jelatinin tartısı, boyutu, hacmi, geometrisi, çarpma suratı, çarptığı vakit oluşturduğu tesir, tansiyonu, kuvveti hatta çarptıktan sonra jelatinin dağılmasını, uçağın aldığı formu, bütün her şeyi kaydedebiliyoruz, ölçebiliyoruz. Bu veriler, bilgisayarlı ortamda yani simülasyon yapılan ortamdaki verilerin güzelleştirilmesi için kullanılıyor. Bu verilerle birlikte tasarımı bir üst düzey taşıyabiliyorsunuz, iyileştirebiliyorsunuz, değiştirebiliyorsunuz. Bu sayede ‘Bu olmadı, başkasına geçelim’ halinde değil, tasarım ve ölçümle sonuca ulaşabiliyoruz.”
Parçalar yurt dışına gitmeyecek, test maliyeti düşecek
Türkmen, test tesisi kurulmadan evvel uçağın en kritik modülleri için kuş çarpma testlerinin yurt dışında yapıldığını söyledi.
“Örneğin Hürkuş’un kanopisi yurt dışına giderdi, muhakkak yük ve süratte jelatin atıldıktan sonra kırılıp kırılmadığı test edilirdi. Testi geçti ya da geçmedi, bunun dışında bilgi yoktu ve daha çok sertifikasyona yönelik testlerdi.” diyen Türkmen, sonlu sayıdaki bu merkezlerin test takviminde yer bulmakta zorluklar yaşandığını, hudutlu test yapılabildiğini, bunun da kendi proje takvimlerini olumsuz etkilediğini anlattı.
Kuş çapma testlerinin Türkiye’de yapılmasının maliyet açısından da değerli avantaj sağladığını vurgulayan Türkmen, “Yurt dışında ödenen fiyatın 5’te biriyle bu testleri yapabiliyoruz” dedi.
Türkmen, tesisin Türk Havacılık ve Uzay Sanayii yanında ASELSAN, TEI, saydam yapılar yapan alt yükleniciler, rüzgar türbinleri ve kanatları yapan firmalara da hizmet verebileceğini lisana getirdi.
Projeler birbirini beklemeyecek
“Tesiste yapılacak testlerde şirketin yürüttüğü projeler ortasında bir öncelik olup olmayacağına, testlerin hangi projeyle başlayacağına” ait soruya karşılık Türkmen, “Hepsiyle başlayacağız. Evvel Hürjet, Ulusal Muharip Uçak, Gökbey diye sıralamamız yok. Hepsini tahminen 1 gün ortayla yapabilecek altyapı kurduk. Kullandığımız jelatin kuş modelini, sabotları buna nazaran hazırladık, altyapımızı ve işçi istihdamını buna nazaran yaptık, mühendislerimizi buna nazaran yetiştirdik ve alanımızı da buna nazaran kurduk. Yani bir proje oburunu bekliyor diye bir şey olmayacak burada. Kim evvel getirirse modülünü, onlardan başlayacağız” yanıtını verdi.
Kuş çarpma testi nasıl yapılıyor
Altyapı sayesinde yapılan atışa ait bütün ölçümleri alabildiklerine işaret eden Türkmen, bunun simülasyon ortamındaki datalarla karşılaştırılmasıyla çok büyük vakit karı sağlandığını ve kaza dayanım, beka açısından da dizaynın mükemmelleştirildiğini söyledi.
Türkmen, hava aracına uygulanacak kuş çarpma testi için bir sayı kelam konusu olmadığını aktararak, şunları kaydetti:
“Aslında aşikâr bir sayı yok. Hava araçları iniş ya da kalkışı esnasında kuş sürüleriyle karşılaşıp bir darbe alıyorlar. Aslında hava aracı kuşa çarpıyor. Bu esnada hava aracının bekasının olması yani vazifesine devam edebilmesi, inişini yapabilmesi lazım. Bir jeti düşündüğümüzde, önde bir radom, burun var. Daha sonra kanopi, atak yüzeyleri, dikey kuyruk atak yüzeyi diyebilirsiniz. Buralarda birbirinden farklı kaç kesim varsa o kadar test kelam konusu. Mesela bir proje için 6 test kampanyası düşünüyoruz. Bu test kampanyalarıyla 1-2 kalibrasyon atışından sonra veri alma atışlarına geçilir. Tekrarlanabilirliği sağlamak ismine en az 3 atış yapmak zorundasınız. 3 atıştan da tıpkı sonuçları alıp almadığınıza bakarsınız. Bu verileri kaza dayanım ve beka gruplarına aktarıp, onların tahlilleriyle karşılaştırılmasını sağlarsınız.”
1,8 kilogramlık kuştan 25 tonluk etki
Ömer Faruk Türkmen, kuş çarpma testi için belirlenen standartlara uygun olarak 0,5’ten 3,5 kilograma kadar kuşları simüle eden bir jelatin kuş oluşturduklarını söyledi.
Test sürecine ait de bilgi veren Türkmen, şöyle konuştu:
“Çalıştığımız projelerden birinde 1,8 kilogramlık bir kuşu, jelatin modelle yapıyoruz. Geometrisini, uzunluğunu, hacmini, yoğunluğunu belirliyoruz. Kuşlar havalanıyor, uçağımız buna çarpıyor. Uçağı çarptıramayacağımız için testte uçağı sabit tutuyoruz ve kuşu hareketlendiriyoruz. Kuş jelatinin suratına ve yüküne nazaran basınç kıymetini belirliyoruz. Fırlatmayı yaptığımız namlunun ucunda 2 lazer sensörümüz var. Namlu çıkış suratını buradan ölçüyoruz. Ayrıyeten 3 tane süratli kameramız var. Yani ilerleyiş suratını, çarpışma suratını, çarpma açısını, çarptıktan sonra dağılımının her şeyini buradan ölçüyoruz. Test modülünü bağladığımız yerde yük, basınç, tansiyon, ivme ölçerlerimiz var. Böylelikle atışın tamamını ölçebilir halde kuş jelatinini fırlatıyoruz. En kıymetlisi bu altyapı bizde. Günün birinde radomu değiştirmek isteyebiliriz, başka bir radar takmak isteriz, kanopiyi değiştirmek isteriz, hiç sorun değil. Yeni tasarımı için atışlar yaparız ve verilerini toplarız.”
1.8 kiloluk bir kuş, 25 tonluk bir basınçla çarpıyor
1,8 kilogramlık kuşun uçağın süratiyle birleştiğinde bir projede yaklaşık 25 tonluk bir tesir yaratacağını vurgulayan Türkmen, testin başarılı olması için uçak kesiminin tesire dayanması ve bekasını devam ettirmesi gerektiğini söyledi.
Ömer Faruk Türkmen, bu süreçte verilen takviyelerin ehemmiyetine işaret ederek, “Hem Genel Müdürümüz hem Savunma Sanayii Liderimiz hem de Cumhurbaşkanımız bize çok büyük takviye oluyor. Bize esasen yalnızca dayanak lazım. Bu takviye sayesinde mühendislerimiz çok süratli biçimde bu altyapıları kurabiliyorlar. Genele bakıldığında kuş çarpma altyapısı aslında çok küçük bir altyapı. Yıldırım test tesisi, yapısal test tesisi ve Demir Kuş’u kapsayan çok büyük bir altyapı heyetimi var. Bilgisayar ortamında yapılan işlerin büsbütün gerçekle korele edilip, eşleştirilip mükemmelliğe ulaşması için bize büyük yarar sağlıyor” dedi.
